nienazwany mały dzwon z 1770 roku.
Budynek odnowiono w roku 1889 roku wykonując nowe wiązania dla wielkiego dzwonu, wymieniając 128 stopni schodów oraz blachę pokrywajacą chełm.
Zespół szpitalny w Sandomierzu
Zespół dawnych zabudowań szpitalnych i klasztornych z kościołem ufundowany w roku 1222 przez krakowskiego kasztelana Żegotę herbu Topór dla zgromadzenia kanoników regularnych de Saxia, zwanych duchakami. Zadaniem zakonników było prowadzenie szpitala i przytułku dla najuboższej części społeczności miejskiej. Zabudowania klasztorne wzniesione do roku 1303 były wielokrotnie niszczone, odbudowywane i przebudowywane. W zespole znajduje się kościół pod wezwaniem - jakże by inaczej - Ducha Świętego. Ostatni zakonnik zmarł w roku 1814. W roku 1819 szpital powierzono szarytkom. Funkcjonował on do roku 1982.
Do rejestru zabytków wpisano kościół oraz dwa budynki szpitalne, z 1 poł. XIX w.
Synagoga w Sandomierzu
[Na zdjęciu na pierwszym planie widać kahał, synagoga znajduje się za nim.]
Synagogę zbudowano w roku 1768 w miejscu wcześniejszej. Wzniesiono ją z cegły w stylu późnobarokowym. W XIX wieku dostawiono do niej dom gminy żydowskiej (kahał). Po remoncie w latach 70tych ub. wieku budynek przeznaczono na Archiwum Państwowe, którą funkcję pełni do dnia dzisiejszego.
We wnętrzu zachowały się polichromie z XVIII–XIX w., przermalowane na początku XX w. Wejście z kahału do sali modlitw prowadzi przez gotycki portal z XIV/XV w. pochodzący z sandomierskiego zamku, wysadzonego w powietrze przez Szwedów.
Mury miejskie w Sandomierzu
Sandomierskie mury miejskie wzniesiono w 2 poł. XIV w. za panowania Kazimierza Wielkiego po lokacji miasta na nowym miejscu. Otaczały niegdyś całe dzisiejsze Stare Miasto, miały wysokość do 8 metrów, cztery bramy wjazdowe i dwie furty. Z obwarowań miejskich do dnia dzisiejszego zachowały się fragmenty murów przy ul. Żydowskiej (niedaleko synagogi), Brama Opatowska oraz furta zwana Uchem Igielnym.
Brama Opatowska w Sandomierzu
Gotycka brama miejska z renesansową attyką zbudowana z fundacji Kazimierza Wielkiego jako część murów obronnych miasta. Ozdobną attykę ufundował w wieku XVI sandomierski lekarz Stanisław Bartolon. Jest jedyną zachowaną bramą miejską z czterech bram istniejących w średniowieczu.
Pałac biskupi w Sandomierzu
Zbudowany w latach 1861-64 a więc blisko pół wieku po utworzeniu diecezji sandomierskiej. Do budowy wykorzystano cegłę z rozbiórki kościołów Marii Magdaleny i św. Piotra. Przed wejściem znajduje się niewielki ogródek odgrodzony od ulicy metalowym kutym płotem, z tyłu pałacu jest większy ogród otoczony wysokim murem - do rejestru zabytków wpisano zarówno budynek jak też ogód.
Pałac jest siedzibą i mieszkaniem bpa ordynariusza diecezji sandomierskiej.
Pomnik bł. Wincentego Kadłubka w Sandomierzu
Pomnik patrona Sandomierza umieszczony w pobliżu katedry w roku 1870. Figura przedstawia pierwszego polskiego kronikarza w szatach biskupich, trzymającego w dłoniach swe dzieło. Kadłubek za życia był przełożonym tutejszej kolegiaty (dzisiejszej katedry), a od roku 1845 jest patronem miasta.
Pomnik krzemienia pasiastego w Sandomierzu
W formie gigantycznego pierścienia z krzemiennym oczkiem. Pierścionek ten - wykuty ze stali - waży 80 kilogramów, z czego 30 przypada na kamień. Pomysłodawcą wykonania pierścienia był jubiler sandomierski Cezary Łutowicz, który jako pierwszy zastosował w roku 1972 krzemień pasiasty w biżuterii. Do wyrobu biżuterii krzemień z okolic Sandomierza nadaje się lepiej niż wydobywany w Ostrowcu Świętokrzyskim, ma bowiem znacznie cieńsze paski dobrze prezentujące się na niewielkich rozmiarowo ozdobach. Ponieważ krzemień taki występuje jedynie w okolicach miasta i tutaj jest przetwarzany, stąd Sandomierz określa się niekiedy mianem Stolicy krzemienia pasiastego.
W pobliżu pomnika znajduje się galeria Cezarego Łutowicza, w której można kupić wyroby z sandomierskiego krzemienia.
Rzeźba Syn Flisaka w Sandomierzu
Zawieszona nad ul. Opatowską w dniu 13 czerwca 2017 r. nietypowa rzeźba autorstwa krakowskiego artysty Jerzego Jotki Kędziory związana jest z legendą O czworaczkach flisaka, co Wisłą drewno spławiał i przedstawia jednego tych czworaczków. Z okazji Roku Rzeki Wisły artysta wykonał cztery rzeźby przedstawiające synów flisaka i zawiesił każdą z nich w innym nadwislańskim mieście (poza Sandomierzem jeszcze w Baranowie Sandomierskim, Kazimierzu Dolnym oraz Puławach. Do dnia dzisiejszego przetrwała tylko instalacja w Sandomierzu, który jako jedyne miasto przedłużył umowę z artystą.
Instalacja Zakotwiczenie nieba w Sandomierzu
Ciekawy pomysł rzeźby trzymającej się w powietrzu nie wiadomo jakim cudem autorstwa sandomierskiego artysty Cezarego Łutowicza. Przedstawia gruby łańcuch biegnący "z nieba" do osadzonej w płycie rynku żelaznej kotwicy. Ogniwa łańcucha są zespawane tak, iż wzosi się on pionowo w górę bez podtrzymywania. Do istalacji wykorzystano kotwicę odnalezioną w XIX w. w nurtach Wisły nieopodal Sandomierza.
Dom Długosza w Sandomierzu
[Mansjonaria]. Zabytkowy budynek mieszkalny dla duchownych niższego szczebla (mansjonarzy) zatrudnionych w kolegiacie sandomierskiej ufundowany przez Jana Długosza, o czym zaświadcza umieszczona nad portalem wejśia pd. tablica fundacyjna z herbem Wieniawa fundatora. Gotycki budynek wzniesiono w roku 1476 z cegły na kamiennym podmurowaniu. Z XV wieku do dnia dzisiejszego zachował się charakterystyczny, wielotraktowy układ pomieszczeń, schody na piętro wykonane w grubości muru oraz obramienia otworów, wykonane z białego piaskowca. Od roku 1937 do dnia dzisiejszego w budynku mieści się muzeum diecezjalne.
Dom przy pl. Poniatowskiego 1 w Sandomierzu
Zabytkowy piętrowy budynek z charakterystycznymi szkarpami istniejący od XV w. będący obecnie (2021) siedzibą Rady Miasta Sandomierz.
Spichlerz w Sandomierzu
Ceglany budynek powstały w roku 1696 na potrzeby Bazyliki Katedralnej, przebudowany w wieku XX.
Podziemna Trasa Turystyczna w Sandomierzu
Liczący blisko 500 metrów spacer sandomierskimi podziemiami prowadzący dawnymi miejskimi piwnicami i składami kupieckimi z XIV i XV w. przebudowanymi i zabezpieczonymi w latach 60-tych ub. wieku. Wejście do podziemi znajduje się przy ul. Oleśnickich, wyjście - w budynku sandomierskiego ratusza. Udostępniona w 1977 roku trasa składa się z 34 połączonych ze sobą pomieszczeń, położonych na głębokości od 4 do 12 metrów pod powierzchnią. Przebiega pod budynkami przy ul. Opatowskiej 1 i 2, Rynek od 5 do 10 oraz ulicami: Oleśnickich, Opatowską, Bartolona Rynek oraz pod płytą rynku. Trasa jest czynna codziennie przez cały rok. Jest płatna i możliwa do zwiedzania jedynie w grupach z przewodnikiem. Nawierzchnia ceglana/kamienna jest sucha i łatwa do pokonania dla osób zdrowych, jednak dla osób mających problemy z chodzeniem po schodach szlak jest męczący i trudnodostępny.
| [Data utworzenia: 26 lipca 2021] |
| mpS02. Sandomierz [wybrane] |
Przypisy:
[1] W rzeczywistości zjeżdżał dubler-kaskader; aktor (Artur Żmijewski) grający ojca Mateusza wsiadł na rower, ruszył, po czym wyrżnął łbem w (nierówny) trotuar, kopnął w rower i stwierdził, że w tym filmie już rowerem jeździł nie będzie - tak przynajmniej opowiadała kręcenie tej sceny sandomierska przewodniczka.
[2] Miasto zawdzięczało swoją renesansową świetność głównie wyznawcom innych religii niż rzymski katolicyzm. W 1570 r. miał tu miejsce zjazd reprezentantów działających w Polsce nurtów reformacji, w wyniku którego doszło do podpisania tzw. zgody sandomierskiej – porozumienia w obronie przed kontrreformacją. No ale kk jest w Polsce ponad prawem i może dowolnie zakłamywać naszą historię!
[3] Jest to jeden z pierwszych w Polsce kościołów murowanych z cegły bez znaczących elementów kamiennych.
Powiązania
Adm.: gmina Sandomierz, powiat sandomierski, województwo świętokrzyskie.
Zobacz: Wszystkie zdjęcia tej serii.
Linki zewn.: Wikipedia, Strona miasta.
Położenie GPS: 50.676008,21.755800.
Byłem tu: 16 czerwca 2021.
Miasto nad brzegiem Wisły na (historycznym) Mazowszu, obecnie w granicach województwa świętokrzyskiego istniejące jako osada już w X w. z racji położenia na siedmiu wzgórzach zwane niekiedy małym Rzymem. Lewobrzeżne historyczne centrum z rynkiem uznano w roku 2017 za pomnik historii. W miękkiej skale lessowych wzgórz łatwo było ryć piwnice, z czego korzystano w latach kupickiej świetności miasta. Po upadku handlu w czasie wojen szwedzkich o zrujnowanych i nieremontowanych podziemnych magazynach zapomniano - przypomniały o nich dopiero katastrofy budowlane spowodowane zarwaniem piwnicznych sklepień (zawaliła się m. in. jedna z bram miejskich). Podziemia przebudowano i ustabilizowano w latach 60-tych ub. wieku tworząc w nich oryginalną podziemną trasę turystyczną.
Główny plac i centrum turystyczne sandomierskiej starówki. Pochyły plac na szczycie Wzgórza Miejskiego znany ogółowi z szalonej jazdy na rowerze filmowego ojca Mateusza[1]. Dominującym budynkiem w rynku jest gotycki ratusz zbudowany niecentralnie (bliżej zach. i pn. pierzei) pełniący nadal funkcje urzędowe. Wokół rynku zabytkowe kamieniczki, pośrodku osłonięta drewnianym dachem studnia z kołowrotem. Przy pd. pierzei znajduje się początkowy przystanek stylizowanych na zabytkowe limuzyny turystycznych busików miejskich.
Gotycki ratusz z poł. XIV w. zbudowany pierwotnie na planie kwadratu z ośmioboczną wieżą (obecna część pd. budynku z zachowanym do dzisiaj zegarem słonecznym). Rozbudowany od północy na planie prostokąta w wieku XVI. Istniejąca dzisiaj wieża zegarowa została postawiona w XVII wieku. Całość zwieńczono renesansową attyką. Budynek jest murowany z cegły z elementami kamiennymi (narożniki, portale okienne, fundament). W podziemiach ratusza kończy się unikalny podziemny szlak turystyczny. Obecnie budynek mieści oddział Muzeum Okręgowego, Urząd Stanu Cywilnego, oraz klub Lapidarium. W południe z wieży ratuszowej grany jest hejnał.
Zabytkowy zespół klasztorny dominikanów ufundowany w roku 1226 jako drugi klasztor tej reguły w Polsce (po klasztorze krakowskim). Założycielem klasztoru był św. Jacek Odrowąż, bratanek ówczesnego b-pa krakowskiego Iwona Odrowąża.
[Kościół św. Jakuba Apostoła, sanktuarium bł. Sadoka i 48 Towarzyszy Męczenników oraz sanktuarium MB Różańcowej]. Pochodzący z XIII w. późnoromański/wczesnogotycki kościół wzniesiony w latach 1226-50 w miejscu dawniejszej świątyni. Data powstania pierszego kościoła w tym miejscu nie jest znana; zapewne był to budynek drewniany powiązany ze szlakiem św. Jakuba. Według biskupa Kadłubka murowaną świątynię (kamienną) ufundowała przed rokiem 1211 księżniczka Adelajda Kazimierzówna, być może dla zakonu cystersów. W roku 1226 decyzją b-pa krakowskiego Iwona Odrowąża kościół został siedzibą konwentu dominikańkiego. Zakonnicy wznieśli nową świątynię murowaną z cegły[3], istniejącą po dzień dzisiejszy (1226-36 prezbiterium i zakrystia, do 1253 nawa). Architektonicznie budynek jest orientowaną trójnawową bazyliką zbudowaną w stylu przejściowym z cechami zarówno romańskimi (półokrągłe zwieńczenie okien) jak i gotyckimi (ich duża wysokość). Na pocz. XIV w. do kościoła dobudowano od zach. dzwonnicę (trzy dzwony, w tym najstarszy dzwon w Polsce), w końcu stulecia świątynię wyremontowano, a w wieku XVII przebudowano w stylu barokowym. W charakterystycznym długim prezbiterium (musiało pomieścić wszystkich braci zakonnych) znajduje się sarkofag fundatorki – księżnej Adelajdy. Wykonany został w 1676 roku z jednego kloca drzewa dębowego, w środku znajduje się mosiężna trumienka ze szczątkami księżnej. Zajdujący się nad ołtarzem krucyfiks pochodzi z końca XVI w., zaś obraz patrona kościoła - z II poł. XVIII; przed pożarem wisiał w ołtarzu głównym. Kościół ma dwie kaplice boczne: Męczenników Sandomierskich i św. Walentego przemianowaną na MB Różańcowej oraz umieszczoną z tyłu kaplicę św. Jacka. Dzisiejszy średniowieczny wygląd świątynia zawdzięcza reromanizacji z pocz. XX w., dokonanej po pożarze z roku 1905. Skuto wówczas tynki, przebudowano okna oraz wstawiono witraże.
Pierwszy murowany zamek wzniósł w tym miejscu Kazimierz Wielki po najeździe litewskim z roku 1349. Z budynku tego zachowały się jedynie fundamenty ośmiobocznej wieży i część jej przyziemia. Zamek wielokrotnie przebudowywano i rozbudowywano aż w 2. poł. XVII w. powstała duża trójskrzydłowa budowla (skrzydła wschodnie, południowe i zachodnie) będąca siedzibą królewskiego starosty, sądu ziemskiego i grodzkiego ziemi sandomierskiej oraz sądu wyższego prawa magdeburskiego dla miasta. Dalszą rozbudowę przeprowadzona w latach 1586-1602 i 1612-36. W roku 1656 wycofujące się wojska szwedzkie wysadziły zamek w powietrze. Wybuch przetrwało skrzydło zachodnie, które jest jedyną pozostałością dawnej warowni. Pozostałości zamku odnowiono w latach 1680–1688 za czasów Jana III Sobieskiego z przeznaczeniem na rezydencję. Po III rozbiorze Polski austriacy urządzili w dawnej fortecy więzienie i siedzibę sądu kryminalnego. Budynek jeszcze wielokrotnie przebudowywano, lecz więzienie istniało w nim aż do roku 1956. Po likwidacji więzienia i odrestaurowaniu zamku utworzono w zamku (w roku 1986) muzeum okręgowe. Prace remontowe trwały jeszcze po otwarciu muzem aż do roku 2005.
W skład wpisanego do rejetru zabytków zespołu wchodzą kościół katedralny wraz ogrodzeniem oraz nieodległą dzwonnicą.
Gotycka z ok. 1360 r., przebudowana w XVII-XVIII w. w duchu baroku i rokoka (wnętrze): barokowa fasada pochodzi z roku 1670, wystrój wnętrza z lat 1708–1776. Pod koniec XIX w. katedrę odnowiono według wytycznych ks. Józefa Karsznickiego dodając m.in. ceglaną okładzinę elewacji. Kościół pełni funkcję katedry od 1818 roku; w 1960 został uznany za bazylikę mniejszą.
Barokowa wolnostojąca trzykondynacyjna dzwonnica powstała w latach 1737-43 w pobliżu (dzisiejszej) sandomierskiej katedry. Na dzwonnicy zawieszono trzy dzwony różnych rozmiarów:
